Tuesday, May 21, 2019

Missionary Nnasep Ding Dan (Khantan Hoi Puonzahna) Etdantha A Etna

Rev. Dr. Hangpi Manlun

1).Thumapui: Sapham a ‘Mission’ chi thu teng khu Latin ham a ‘Mitto’ pat a kilakhie ahi a, a umzie khu ‘Sawl’ china ahi. Tualeh, Greek hamin, ‘Apostello’ a kichi a, tua zong ‘Sawl’ china ma ahikia hi.Tami a kipatin ‘Apostle’ kichi eiham a ‘Sawltah’ kichi hina hing piengkhie zong ahi. Aumzie ahileh, sepding/bawlding poimaw (special) tah nnasem ding a, mawpuohna kipie china ahi. Bible Dictionary khatin, missionary khu, “Sahkhuo pawl a member khat, mundang a khantanhoi gen ding a kalsuon amaw, zilsahnate, laisiemnate, khawtang kilemnate, damtheina leh lampi tuomtuomte a zilsahna petu” a chi hi. Tami thuteng ‘missonary’ chi thu bul khu 1598 AD-a hing kizangpan ahita a, a umzie khu ‘sawlkhie’ amaw, ‘thawnkhie’ amaw chinate ahi. Tami, missionary chi kamteng khu Jesuit pawlte in nnasem ding a, a sawlkhieh uh hamkam zahna in zong anazang masapen uhi.

Tualeh, Khristian ‘Mission’ chi khun Khristian loute Jesu Khrist kung a puilut ding leh Khrist khantanhoi gingloute kung a gen ding a, sawlkhieh chinate ahideu pen hi. Ginglou mi leh a theiloute kung a Khrist khantanhoi puonna thu genna ahi hi. Baibul tang kingahnate ahileh, Matt. 28:18-20; Luk 24:46-49; Johan 20:21; Nasepte 1:18-te leh a dangdangte ahi uhi. Tamte banah, Pa in a Tapa Mangpa Jesu a sawl a, Jesun a nuazuite a sawl kia a, tamkhu mission umzie dihtah ahi hi. 

            Tuabanah, Thuhun Lui ah khun Pasian khu hagau mangthai sui masapen ahithu imu uhi. Azieh ahileh Adam leh Evite khu Eden huon a Pasian a koi laiun, nehlou ding a a chi sielehphatheina sing ga a nehtah un, Pasian in “Adam hei a um ne” chiin a han a, misiemte khun tami khu Pasian in mi khielte/hagau mangthaite asuina kamteng masapen ahi chi uhi (Gen. 3:8).

            Tualeh, Pasian in Abraham zong mi dangte a ding a guolzawlna hiding in a han hi (Gen.12). Tuabanah, Israelte zong tami leitung pumpi a vahna tuntu hiding in a na belguot a, ahin, Israelten, Pasian guotna leh lametnate a suhpichin zoutahlou ziehun, A Tapa Jesu sisan tungtawn in ei hattuomte hing phutkhie in angteldoh a, tuachin mopuohna hattuomte tung ah ang ngata hi. Missionary nnasep khu Pasian lungtang leh tup-le-ngim (heart beat) ahi.


Tuin, Hagau mi leh mi thupi tuomtuomte’n Missionary nnasepna poimawna a gente uh i gen ding uhi.

*Pasian thu siem, Bonhoeffer in, “Hattuom in khantanhoi puonzah leh hattuom chi a minvaw tah ahigiap ding hi,” a chi hi.

*Alan Richardson in, “Khantanhoi puonjahna neilou hattuom khu Mission field ahinalai uh,” a chi hi.

*Emil Brunner in, “Mei pen a kuon chiengin, ahin a sil abawlthei bangin, hattuom in zong missionary nna a sepna toh a hing giap ding hi” a chi hi.

*Oswald J.Smith in, “Hattuom chidamloute damsahna damdawi hoipen khu missionary nnasep ahi” a chi hi. Aman a gen kiana khat ah, “Jesun tanghou nga leh ngasa ni a suhpung lai a nuazuiten mipite sangnga (5000)-te lah a hawmlaiun, amasa guolten tang masa a, gilva tah a umlaiun, anualam aten a tang nai sih uh” a chi hi. Tambangin, eiten khantanhoi tamveitah izahlaiun, a zakhanailou leitung ah mi tamtah a um uh” a chi hi.

*H.W. Bucherin, “Hundamna thu a gen zing mite lungtang sung ah bang chi laipouin hagau thu ni a tum ngai sih ding” a chi hi.   

2).Missionary nnasep ding khu shikuon vaihahna ahi.Mangpa Jesu zong van a akading kuonin, anuazuite kung ah gam chin a pei a nuazuite siem a, a gintate khu Pa toh Tapa toh Hagau Siengthou min a baptistma tangsah ding in thu a pie hi (Matt.28:18-20). Tualeh, “Pa’n Kei ang sawl bang in Noute zong kang sawl hi” a chi hi (Johan 20:21). Tami, vaihahna khu shikuon vaihahna zong a chithei ding hi. Pa in a shikuon a atate a vaihahna kamteng chi lei zong i chi khiel sih ding uhi. Tuabanah, Nasepte 1:8-ah, “Hagau Siengthou ang tunchiengin, Judia gam, Samaria gam leh Kawlmong dongin ka thu theipite na hiding uh” a chin Mangpa Jesun thu apie hi. Ahin, tami thupieh khu hattuom masate khun azuilou ziehun, a tung uoh bawlsietna atunlaw uhi. Vangphat umtahin ataizahna lam uah hattuom a phut zelzel ua, igam buoi laiua, eiten zong hattuom mun tuomtuom a iphu uh toh zong a kibang hi.

3).Mihing man ding in mihing ma a kizang leng hi.Mangpa Jesun zong Galili dil gei a ngaman Simon leh Andrute unau kungah mihing man dingin asawlthu imu uhi (Mak.1:16). Mundang ah zong mi khiel hundam tangte khun midang hundam tang nailoute amat thute uh zong imu uhi. Philip leh Ethopia mipa tangmi apatin zong imuthei uhi (Nasepte 3:27).Tuabanah, Paul zong ang pientha zou tahin abawldingte khu Annania tungtawn in Pasian in ahil hi.Tamte a kipatin, Pasian nnasep khu mihingte tungtawn in a hidan i muthei uhi.

4).Leitung/Khawvel ah Missionary nnasep a kul tahzet dan.Leitung/khawvel i et leh Equatorial gamte khu gam miel penpente in a kilang uhi. Tam gamte ah khun ginglou mi a tam mama uhi. World Christian Encyclopedia 2001-in a tahlat danin leitung ah mihing 6,055,049,000-vel umding a hisap ahi a, tuate lah ah, 100-za ah 24% (percent)-te khu Pasian umlou (Atheism) chi pawl ahi uhi. Mihing 100-lah 13 (percent)-te khu Hindu sahkhuo bietute ahi ua, 100-lah a 8 % (percent)-te khu Budhist sahkhuo bie ahi kia ua, tuabanah, 100- lah 17 %- (percent)-te Muslim sahkhuo zuitute ahikia uhi. Tuate lah ah, Khristiante khu 100-lah 33% (percent)-bou a phagiap hi.India gam ah zong Khristiante khu 100-lah 3% (percent)-vel hiding a hisap i higiap uhi.I umna uh Manipur ngel ah zong ei Khristiante khu i tawm mama uhi.

            Tuabanah, leitung ah kum tengin naungeh 12, 1000, 000-vel pieng ding a hisap ahi uhi. Hachinin, naungeh 336111-velma pieng ding a hisap ahi kia a, dahkal khat sungin 14,000-vel pieng ding a hisap hikia hi. Tualeh, minute khat sungin 233 sang a tamzaw pieng ding a hisap ahi a, second khat sung in 3-5 vel bang pieng ding in ahisap uhi. Tam atung a naupiengte khu khantanhoi (gospel)-za loute ahi ua, ang pienna uh innsungte u’khu ginglou mite innsungte ahi tangpi na lai uhi.

5).Khantanhoi nnasep/gen khu hattuom nnapi ahi hi.Tualeh, Missionary nnasep khu Hattuomte nnapi pen ahi a, Mang Jesun tami nnapi khu amite liengkou/khuta a ap hi (Matt. 28:19). Tam, nnasep khu Hattuom piching leh piching lou kilahna pen ahi. Hattuom khu khantanhoi gen ding a phu-le- din ahiziehin, tami khu a sep a, angaisah sih leh hattuom dihtah chitah zong ahisih ding hi. 

            Tualeh, nidanglaiin, Sapgamte leh a dangdang a Hattuomte’n  zong eite bangin  amau tuolsung hattuom maimai chiet na en in, na buoipi mai ta uleh, Missionary ana sawl  un eiten khantanhoi i za ding uoi le?  A mauten, zong a hun laiun amau tuolsung leh mani nopsahna ding maimai ana khuol uleh eiten khantanhoi zong i mukha sih ding uhi. Eiten zong khantanhoi puonzah khu  i mawpuohna uh ahilamthei a theitawpsuo in i sem zing ding uhi.

            Khantanhoi gen khu, Hattuom nna bameng/peng mai khat hilouin, hattuom pumpiten nnapi leh theitawp a i sem ding ua  i liengkou ua kinga ahi. Mangpa Jesun leitung pumpi a vei a, tuami khu, Ama tahsa a shina leh kpiehna a lang chieng mama hi. Pasian miten mi zousie Pasian mi-le-sa ang hitheina ding ua, a sepna uh ahi.  Mei khu a kuonna/katzieh a hin bangin, hattuom zong khu khantanhoi nna asep ziehin a hingtou zelzel ding hi

            Ahin, Hattuom piching loute’n, amau tuolsung a kisuhlim na dingte maimaite a buoipi un akiseng tam thei mama ua, tambang a tuolsung a kisenbei khu Pasian mite  kipiehna sangtah hi in zong a ngai uhi. Hattuom ang pichin leh vang Khantan hoi puonzah dan lampi pen khu angai  poimaw pen uhi.

6).Missionsry nnasepna etdantha/ngaidan tha etna/suina:Amasapen, mission nnasepna khu hagau mangthai matna ding a nnasepna ahi hi. Ahin, i pomdante uh mamnghil tuonlou leh niel tuonlouin, tulai khawvel khantou toh kituohin mission nnasepna a, ngaidan tha umte khu igen ding uhi. Mission chi khu kum zabi 16-na nualam ah gam miel (gingloute)-te gam a missionary nnasem ding a sawlte, a sawlna munte leh gamte khu ‘Mission field’ chiin a kiminvaw hi. Aum dan ahileh itenna gam nuasie a mundang/gamdang a Khantanhoi (gospel) gen ding a kisawlna ahi. Atangpiin, leitung khu mun niin a kikhen a, Pasian gam tunna mun leh gam mielte ahi uhi. Ahin khawvel ang khantou dungzuiin Pasian thu ah zong ngaidan thate hing piengtou zelin, mission tungtang ah zong ngaidan tha leh pomdan thate ahing umtou zelta hi. Tuate khu isuiding uhi.

6.1).Gamdang awpbetna lungsim (Colonial Ecclesial Paradism).Tammi ngaidan, kingahna pen khu masang apatin Cyprian in a gendanin, “Hattuom puolang ah hundamna a umsih” (Extra Ecclesian Nnullasallvis) chi ahi. Masanglai in Sapkangte khun a gam lahna gamte uah Pasian thu zong a gen tou zelzel uhi. Etsahna ding in, Colombus khun America gam (USA) a mukhieh laiin, America gam ah khun tribalten sahkhuo aneisih uhi. Tuachin, gam a lahna munte uah a sahkhuo uh a phuttou zelzel uhi. Aumdan, ahileh a gam lahna munte uah khantanhoi gospel zong a gen kawmkawm un hattuomte zong a phut uhi.

6.2). Mission leh Culture.Atangpi, culture kichi khun a huop lien mama a, nam khat hindan amaw/tawndan, nam zie amaw, ngaidan, peidan, khawsah dan, leh pomdan chite in a genthei ding hi. Jesu khu Pasian Tapa hizong leh Juda mi in ang pieng a, Juda namte tawn (culture & custom)-zong ang zui hi. Juda dante zong hing zil-in, Juda Kut chi tuomtuomte zong ang mang a, Pasian biehinnte ah  kai in, tuachin hundamna bukimtahin ahing semkhie hi.

            Tualeh, culture khu khantanhoi genna ding a van zah poimaw tah ahi chi zong i manghil sih ding uhi. Tualeh, Khantanhoi (gospel) khun i culture u’khu a hengdang lam leng a, i thu theidan u’leh ngaidante u’zong a henglam danglam leng hi. Ahin, missionary tamtahte khun avasepna gamte uah a tawndan uh (culture)-te uh zong avahensah ua, apu/apa ua a tawndan hoipipite uh khu setan vanzah leh hoilou chiin, amauh culture-te uh zuiding in avahil uhi. Tami ngaidan khu igam ua missionary masate uh nnasepdan eite lah ah zong tuni dong in agu in ang zelphana lai hi. Atawmkimin, genta lei i culture uh leh khantanhoi i kisisah/kitaltohsah ua, tunidong in hattuom lamkai muonhuoi tahtahten zong, i culture-te uh khu gensie leh khantanhoi daltu bang in i ngaiua a daum mama mai hi.

6.3).Contextualization: Tami khu, kum 1970-vel lai apatin ‘Contextualization’ khu mission nnasepna/hattuom nnasepna ah zahpat ang hita hi. Tami umzie ahileh, ‘A hun leh amun dungzui a Nam dang amaw, i va nnasepna mun mite uh hindan leh tawndan u’toh kituoh a Pasian thu vagen’ chi lei i chi khieh sih ding uhi. Tami ‘contextual’ toh hamkam kinai mama khu ahileh ‘Indigenization’ chi ahi hi. A umzie ahileh, ‘a gam dungzui a mite theisiem ding leh a nam mite nam toh kituoh a khantanhoi in zung a neitheina ding a Pasian thu gen na’ chite in a gen thei ding hi.

            Tuabanah, ‘Contextualization’ khun a huop lien mama a, zil miten khun chini in a khen uhi. Tuate: Khatna ah, Khantanhoi khu a gam miten a Nam zie uh leh a sil etdan uh zang/tungtawn a chiengtah a a theisiemthei ua, anam zie uh manphatah mai khu suhsie mai lou a, khantanhoi apomtheina ding ua, Pasian thugen ding ahi hi. Anina ah, a gam ua neh-le-tah, vaihawmna, khawtang hinkhuo siempha ding amaw puihuoi ding amaw a khantanhoi puonzahna khu ‘Contextualization’ a chi kia uhi.

6.4).Khantanhoi hil leh khawtang siemphatna leh masawnna: I Mangpa Jesu Mission khu Luk 4:18-ah, “Gentheite kung a Khantanhoi gen dingte, saltangte kung a suotatna thugen dingte, mitawten khuo amutheina ding leh bawlsiet a umte suotatna dingte” ahi hi. Tamte a kipatin, Mangpa Jesu khu hagau mangthaite maimai buoipi ding a hingpei ahiloudan imuthei uhi.

            Tualeh, kum 1960-vel apatin unau Roman Catholic leh Protestant hattuom puituten mihingte khat-le-khat kikal a kinuoisienate, gentheinate, zawn-nate suhbeina dingin theitawpin pan nasatahin anala uhi. Tualeh, WCC in zong khovel pumpi khu mission field ahita chiin zong apuong uhi. Mihingte Pasian in a siem bangtah a ahintheina ding uh theitawp in pan alatou zelzel uhi.

            Tualeh, UNO in zong mihingte dihna kepbit angaikhawh bangun, hattuomten zong a ngaikhawh uhi. Tuachin, WCC khun 1966-1968 in mission tup pen khu mihing tha (New Humanity) siem ahi chi ang genpanta uhi. Tuabanah, WCC khun zong khotang siemphatna lam a kipumpiehna banah, Khantanhoi gen a kul in apoimaw mama hi chiin zong agen zing uhi.

            Tuabanah, Evangelical lamten zong khantanhoi gen leh khotang hinkhuo siemphat ding poimawna nasatahin ang vei uhi.Tuachin, kum 1966 khun “International Foreign Mission Association” (IFMA) leh “Evangelical Foreign Mission” (EFMA) pangkhawmte khun Evangelical khawmpi lien Wheaton ah anei uhi.A thupi uh khu “Khantanhoi gen leh Khawtang Siemphat ding” chi thupi in a zang uhi.

            Tualeh, 1966 in Christianity Today, Billy Graham teamten, Berlin khuopi ah Evangelical Khawmpi lien anei uhi. Tuanah, Billy Graham in khawmpi hawnna a, a thugenna ah, “Hattuomte khun Khantanhoi genna i uongbawl ding ua, Jesu kung ah zong mite puilut in tuakhun nasatahin mihing-le-khotang siemphatna lam ah sildang zousie sangin nna asemthei zaw ding uh” a chi hi. Tamte a kipatin, WCC leh Evangelical Pawlpiten zong khantanhoi genna khu hagau mangthai mai matna ding a nnasepna hilouin, khawvel siemphatna lam zong ahuop tel ding ahidan alang chieng mama hi.

6.5).Hattuomte kipum khatna: Leitung a Hattuomte tambang khawp a i kikhen thang zeng zung u’khu melmapa setan deidan ahi hi. Tuamabangin, hattuom dinchil a kipat tunidongin, hattuom sung ah kikhenna a beithei sih hi. Tambang a, hattuomte kipumkhat theina ding WCC khun nasatahin pan alazing hi. Ei India gamsung ngei ah zong Church of South India (CSI) leh Church of North India (CNI)-te zong hattuom tuomtuomte a kigawm uhi.

            Hattuomte, kipumkhat theina ding khu WCC leh Evangelcal pawl tuomtuomten zong nasatahin pan ala zing uhi.David J. Bosh in, “Gingtute sepkhawmna leh kipum khatna khu Khristiante Mission poimawtah ahi” a chi hi. Tambang, a kipum khatna i tahsap chiengin, mission field i nnasepnate uah zong hamsatna leh buoina i tuoh ua, gingthate a dingin zong nasatahin buoina a pienlaw leng hi. A zieh ahileh, i vasepnate uah eima uh thugin (doctrine)-te uh iva uong genchiet ua, gingthate a ding in zong koi hattuom leh doctrine dih pen e chi a theithei sih ua amaute isulung buoigop uhi.

6.6).I tenna uh leitung leh silsiemte kepbitna: Mission leh i tenna leitung uh kepbitna tungtang poimawna khu tulai mission nnasepna ah ngaidan tha/guonlut tha ahi. Hattuomte, mission thupi khat ahileh i tenna leitung uh kepbit leh etkol ding ahi. Azieh ahileh i tenna leitung uh leh eiten zong kichimatna nasatah i nei uhi. Tualeh, i tenna leitung uh a siet a, a bitsih leh eite zong i bit tuom sih ding uhi. Arch-bishop Desmond Tu Tu-in, “Leitung khat maimai i nei ua, tami i neisun veuvou uh khu i suhnieh ua i suhsiet u’leh khawvel dang i neinawn sih uhi” a chi a agen dih mama hi.    

            Tualeh, Pasianin mihingte a siem laiin leitung khu mihingte etkol ding in thuneina ana pie hi. Aumzie ahileh mihingte khu sil siemte vengtu leh enkol (stewardship) –ah a koi a (Gen.1:28-30; 2:5,15,19-20; Ephe.2:10). Tamte a kipatin, silsiemte kepbitna mawpuohna khu mihingte khut ah Pasian in a koi ahidan i muthei uhi.

7).Huopzou Mission Nnasepna (Holistic Paradism).Hupzou Mission nnasepna khu tulai ngaidan hoi pen chilei ichi khiel sih ding uhi. Huopzou nnasepna khun hagau mangthaite maimai matding a nnasepna ahisih a, Khotang siemphatte, silsiemte kepbitte, gingtute kipumkhatna ding leh adangdangte zong ahuopthei ding hi. A umzie ahileh, Mission nnasepna khu van gam kaina ding mai hilouin, tahsa-le-hagau siemphatna ding leh khantouna huop in ahiding hi. Atangpiin, huopzou nnasepna ah khun tamte a jau/telpha ding hi.

7.i).Neh-le-tah suina tan huop pha in: Nehding tah ding nei loute khu neh-le-tah a sui ding dante uh hil ding uh ahi. Thupil khatin, “Mi zong khat kung ah ngasa sel khat selni man ding sum pieh sang in, ngasa mat ding dan hil lei, ama-le-ama a kitou del ding hi” a chi bang deu in ahi. Tuaziehin, neh-le-tah sui ding dante hil a panpi thei dandan a panpina pieh zong missionary nnasepna manpha tah khat ahi hi.

7.ii).Tui siengthou (clean water): Tui siengthou a dawntheina ding ua lampi suisahnate khu tahsa damtheina ding in a poimaw mama hi. Leitung ah tui tam bang in kilang nan leh tuban kum bangzat e khat chiengin, mihingte dawn ding tui kitahsap lieh tah i tuoh ding uhi.Tamte zong mission nnasepna poimaw tah khat ahita hi.

7. iii).Damtheina ngaipoimaw (health and hygiene): Mimal hinkhuo, innkuon, khuo sung leh gam sung tanpha a damtheina ding a panlahna ahi. Tami ah khun tep-le-muom, zu-le-sa leh tahsa siettheina dingte tanpha huopin agenthei ding hi.

7. iv).Siemzilna (formal education): Tami khun siem zilnate, nnasep dante, haichin dan leh a dangdangte a huopthei ding hi.

7.v).Politics lam a kihilnate: Tami khun mipite hoina ding a solkal kivaihawmna a Khristiante gamgi tan thei a panlah ding dan leh lahlou ding dan tanpha kihilna nei ding ahi. Panlah ta luot ahoilou bang in, ngaisahlou tahluot zong ahoi dieh sih hi. A zieh a hileh i solkal kivaihawmna uh ahoisih leh i Pasian biehna ding nangawnte uh zong ang subuoi in ma i sawnthei dieh sih ding uhi. Etsahna ding- i gam buoi laiun, Pasian zong i bieh ding bang tah un zong i bethei sih uhi. Tuabanah, election chin/sialin, hattuomte zong nasatahin ang sukha leng hi. Tuaziehin, hattuomin zong politic toh kisai a hattuom mipite pei ding dan guide line hoitah a bawl a zui ding ahi. Tuaziehin, huopzou mission nnasepna ah khun tam a tung ate tanpha huopin mission nnasep a peipi hi.

No comments:

Post a Comment

TAPIDAW DAWNGKOT