Thursday, February 12, 2009

KRISTIAN LEH ZU

Rev. Hangpi Manlun

Zu khu ichi- leh- nam a ding a, buaina leh hamsatna tuntu, tu leh tunua chiang tan a igaal lian pen uh a suah hi. Tuajieh in tam suol lientah dou ding leh subei ding in ei josie mawpuohna ahita hi.

Tu in Zu hii na leh a nasep dante suidoh vai:

1. Zu (Alcohol) bang e: Zu ah chemical compound chikhat asieng a sieng, ihaal leh kuongthei leh natna hiih zong that thei ding khop a haat khu Ethyl Alcohol a kichi hi. Tam khu zu a khamtheina um sah tu ahi. Ahat dan ahileh neunou khat zong (Haatna 0.06 %) sisan a, alut leh huoh khotheinaasubuai a khambuaina leh mawtna tanpha apieng sah thei hi.

Tam alcohol khu leitung mihing ten adawn pat hun uh suikhiet guallou a sawtta hi in a kigen hi. Tualeh zu khu leitung toh kimeltheina asawtta mama a, namchin culture ah a umlouna a umsih ding hi. Masanglai apat in Greekmi, Aigupta mi, Rom mite leh Persia mite’n zong ana siem in ana dawn uhi. Jesu pien masang kum 600 vel in zong Persia Leeng, Cambyses in jong suh bei ana sawm ta hi. Ferrero in masang a Rome agelna ah “Rome leenggam loupi tahmaia chipna jiah khu innsung hoilouna jiah ahia,innsung khu namte kingapna suangphum poimawtah hing puohsietna khu zu jieh ahi” a chi hi Zu a khamthei um, Alcohol khu tahsa in a thuzaw theisih a miin zu a dawn chiang un a sisan uah a lutpai a, a sisan in a hiplut ngal a, zudawnna a a tahsa lutzaat khu 20% ahia, sisan a lutjaat ahileh 70% ahi hi. Tuachiin sisan ah atai kualkual a, tuomi sung in Sin a sukeeh a, huiniin (Carbondioxide) leh tuihuu a suah a, ahingkeeh jah chiangin thanei in ahat ma ma hi. Tuachiin sin lang a peiloute khu khosa leh zun leh kamlam ah ang pawt a, tuajiah in zudawnte khu zu a nam uhi. Tambang ahijiah in zudawnte khu sin natna, T.B leh natna tuamtuam avei thei uhi. Ajiah ahileh alchohol a um, chemical khu sil muot ding leh sedingte keembittu a kijang ahia, tuaban ah, siltah (solid) jaan sahtu jong ahi hi. Tambang thahatna nei ahijiah in Zaa/damdawi bawlna munlian Pharmaceuticals ah a kizang hi.

Tuajieh in zu haatchi Rum, Brandy leh Whisky ah 6- 90 % a tel hi. A taang pi in tambang a Alcohol pan na a kibawl zute khu damdawi a zah dia ki bawl ahia, etsah na ding in RUM khu “Regular Used Medicine” china ahi. Tuajieh in (official dose) khatvei a dawn ding zaa ahi leh Tawkeu/siakeu dimni khel ahilou lai in, eiten a thawl-thawl a i dawn chieng un i tahsa un a thuoh sih a, i siet pi uhi.

2. Bible in zu tungtang a gen daan: Mi khen khatte’n zudawn leh a juoh gen hoi sawm tei-tei in (Bible in zudawn a kham saam ah, tuonah sang in Paul in Timothy kung ah, “Na gilpi haat lou jieh in tawm-tawm dawn in”) chite a gen baan ah, “a pawt bou khu a niin a, a lut khu a sieng ahi” chin paulap asiem uhi. Ahivang in Bible thute khu a ki gelh hun leh mun leh atup leh ngiim theichien lou a, mittaw sielkhau tuu a i tuuh leh I bawl khiel ding hi.
Tuin Bible in a gen daan en suh vai:

A. Thuhun lui gen daan leh a dawn te umdaan: Hebrai ham in zu khu Yayin ahia, Thuhunlui ah 140 vei a tuong hi.

Zudawn jieh a sietna tuohte:

Nova: Nova in zu a dawn jieh in a kham a, bang ma theilou in sagouh in a lum a, a tapa Ham in a muolphouna a liekhu lou jieh in (puon a se lou jieh in) suoh le sal suoh ding in a hamsiet ta hi (Gen.19:21). A pa zukham jieh in Ham in sapsietna leh suoh le sal hiina a tan law hi. Ama gouh hilou in ahah le suon tanpha ahoup va-ia hi.

Lota: Lot in zong zu a kham a, ama tanu tegeel toh lumkhawm in ta a neipi hi. Tamna kipat a imu khiet ahi leh zudawn-zukham in angkawm na, sietna tawp ang tun bailam mama chi ahi.
Nabal: Nabal khu zu a kham jieh in Annzaluina ah a muolphou a, a lungsim chientah a zi in a hil leh a lungtang dinkhawl a, kaikon den in a shi ta hi (I Samuel 25:36-38). Zudawn khu damsung leh shinimanni tan a muolphouna hing tuntu ahi dan aki lang chien hi.

Leeng Ela: Leeng Ela in zu akham jieh in a sepai lamkai khat, Zimri a that mawh hi (Leengte 16:8-
10). Zu in tuolthana a tun hi.

Suria Leeng Benhaded: Ama leh akithuopi mi 32 in a puonbuh uah zu akham ngii-ngei ua, Israel
sepaite’n tualai tahin vadou in va zou uhi (Leengte 20:16-21). Zudawn khu guollelna leh gam le lei taan na ahi daan kilang mama hi.

Leeng Ahasura: A ma in jong zu akhamjiah a aji in abawlding a aphuut abawllou jiah in,aji it lai leengnu Vasti akhenlaw hi. Tambang in tulai in jong zu leh sa nehjiah in nupa kikhen law kikhullaw akitam a, nau pang tampi tagaa asuoh ta uhi. Khawh na mai e maw!

Leeng Belshazzar: Tam leengpa in jong guolnop annzaluina a zu adawnkham jiah in Pasian a tung ah alungthah a, tuachiin khutbom khat in bang ah lai ava gial a, MENE MENE TEKEL PARES chiin. A hilchetna khu MENE khu Pasian in na leng gam khu adou a, angzou ta hi. TEKEL - tee in na um a naching la ta hi. PERES - naleng gam khu Media leh Persia gamte aki hawm ta uh china ahi (Daniel 5:1-28). Zu dawn khu gam le lei ban ah hiina / dinmun tunlouna leh mansuo na ahi.

B. Thuhuntha geen dan:

Bible in a diah in tulai a izu te uh dawnding ahi chia ageenna thuhuntha ah jong imu sih uhi. Mangpa Jesu Krist in jong Mangpa vumkhawl ann kuang a,phukhieh lai in a nuajuite thei khelkhah ding ajau jiah in “wine/zu” chi kamteng azang sih a, “greptui” chi a zang zaw hi. Tami in Jesu Krist in khamthei leh mi suse theiding zu adawnding uh a phallou ban ah Ama ngel in jong a dawn sih chi a lang chiang ma ma hi (Matthew 26:29).

Tua ban ah Ephesate 3:18 ah “Zu kham hat in umsih un” chi thupieh khau tah i mu uhi. Tami in wine/zu kham chi thuteng pen Greek haam in METHUSKO a hia, zu kham a kipan china ahi. Tam thupieh peen tambang a lekhiet ding ah “Zu kham kipan vanglah sih un” chi’n tam thupieh in ageen nuam ahi leh zu khamlou ding chi sang in, zudawn kipat vang lah lou ding china ahi. Ajiah pen miin zu adawn vanglah leh khatvei/niivei in atawpthei sih ua, azongsang ua, zu in amau tahsa a na ang sepchiang in a dawnte a le neh ta hi. Tua baan ah Paul in Timothi kungah damdawi ding a phalsah zu peen khamthei leh misu se thei ahi sih a, greptui ahi zaw hi. Tualeh Timothi in greptui a damna ding a a dawn peen eipawl in i damtheina ding leh i hoina ding uh hilou in i du jiah leh i jongsah jiah a i dawn utoh kikal ma ma hi. Jesu in Kanan khua a tui wine/zu asuohsah peen jong khamthei leh mi suse thei zu ahi gintaat a huai sih hi. A jiahpeen Jesu in jong tambang zute adawn ngai sih hi. Tuabaan ah Bible in Zudawnte dinmun tambang in a geen hi:

1. Zudawn khu mite nuisat leh simmaw tanna ahi (Thupilte 20:1). Na zu dawn in bangjaat vei mite nuisat leh simmaw in na um kha tai?

2. Zu dawnte a hau ngai sih ding (Thupilte 20:1). Na zu dawn jiah in bangjaat vei na hiina naman suo ei ?

3. Zu dawnte azawng ding ua nguina in puonsia asilsah ding hi (Thup.23:20-21). Zu-in na tahsa hoina bang tan asuse tai Koite e tunggih jing, koite e lungkham, koite e kihau jing, koite e mitsan jing?

4. Zu-mun a umjingte zudawn jingte ahi uhi. Atawp akhun gulgu bangin, atahsa uh ajeel a, ahinna uh alaah pieh hi.

5. Zudawnte tung agih hi.Zukham jiah in nehguh tahguhna apiang a, migilou siamtansah a,midih siamlou tangsah tu te tung agih hi (Isai 5:1- 13;Thupilte 22:32).

6. A zau huaipeen ahileh zudawnkhu Pasian gamlutlouna ahi (I Kor.6:9-10 ). Tua-leh Bible in zudawn mai mai khaam lou inZumun nopsahna te zong akhaam hi.(Galatiate 2:21).

C. Zu khu gam le nam buoina tun tu ahi.

1. USA ah khun lamchinteng ah zu in a gam uleh a nam uh a suhsiet daan hoitah in a sutkhie uhi. Kumchin in USA ah zu jieh in Dollar tuul leh dingawn 120 veel zah bei ahi. Tambanga a seen nate u
khu, zu-ngolvei etkolna te, zatui-zahaa man, shi lehman leh accident tuom tuom a aseen nate uh ahi. Tamte sang a huoise jaw khu, inn sung sietna te, kitha nate, naupang tamtah tagaat na te, lungsim natna leh a tuom tuom atut khu ahi.

Leitung pumpi ah zu dawn tamna peen akisui chiang in USA khu 15 na in apang giapa,zudawn tamna peen khu Portugal, France, Italy gamte ahi uhi. America gam ah mihing maktaduai 10 valte in, zu adawn ua, Canada gam ah 600,000 vaal mihing in zulung avei uhi. Zu dawn jiah in kumchin in mihing 95,000 a shi zing hi. Zudawn mi khat jiah in mili bangin abuailaw a, zukham khat jiah in innkuanpiteen buoina atuoh law uhi. Illinoise State USA ah khun nupa khat aum ua,tanu khat leh tapa khat anei uhi. Krismas lai khat in New Mexico a Albuquerque khua ah apa naupa kung a haw ding in amau gari in apei uhi. Lampi ah pasal khat in ana kham a, a tuonsah uleh a pistol in apui kawi ta hi. Tuachin a unpi un a that sieng kei ta uhi. Tuajou in mi nii ma a that kia leu-leu hi. Police ten man in , ni 365 sung suongkul tang ding in thutan khum in a um ta hi. A thudoh na uah, “Kristmas lop ka sawm a, zu kava dawn khah jieh in bang e ka bawl zong ka theisih a, kamang lam a bang hi” a chi hi. Zu in a ngaituona a suhsietsah china ahi.

USA gam ah numei suol jieh a buoina(Rape case) zaa la ah 85 khu zu jieh ahi. Kumteng in zu jieh in Gari accident tuoh mihing 40,000-50,000 kikaal aum jing hi. Vietnam gaal ah kumkuo sung in USA gaalkap 43,000 a shi ua, tua hun sung ma in agam uah zu jieh in mihing 240,000 a shi uhi. Tua ban ah Britain gam in jong zu jiah in buoina tam pi atuoh uhi. Tu masang kumsawm peisa apat sut in, tam hunsung in England leh Wales gam ah khun pasal kum 15–24 a shi jousia khu zaa lah ah 50 saang a tam zaw khu zu dawn jiah a shi ahi uhi. Zu in huoh a suhsietdan: Huoh khun Cell 14,00,00,00,00,000 apat in 16,00,00,00,00,000 um bang a sut ahi. Mi’n zu khatvei tamtah adawn leh a huoh a theina cell 20,000 vel a suhsiet in misiem ten a gen uhi. Tuaban ah tahsa ah haatlouna mitmielna leh natna tuomtuom a tunleng hi. Mihing theina zong asubuoi a, sil hoiloupipi munate, ging tuomtuom zahnate leh dawi-le-kaute in zong tambang a thanghuoite a nemzul hi a kichi hi.

Nu-le-pa hinalam a zu nasepdan: Mi’n zu a dawntam chieng in nu-le-pa hina chieng zong a buoisah hi. Tuami khu ta neitheilouna lam leh angkawmna a tunthei hi.

Sin (Liver) asuhsiet dan: Mi’n zu a dawntam chieng in ‘Hapatic Coma’ natna a tun hi. Tami pen sin
asiet jieh a natna ‘sidang’ a um chi na ahi. Tam bang a mihing a um theina jieh: Sin cell te in na a sem thei ta sih uhi. Tampen zu in sin a suhsiet ta jieh ahi. Sin in sinkha tui gilpi ah a pieh ding zat a pethei ta sih a, tuabang in gilpi apan itahsa a dia silhoi te, vitamin tuomtuomte zong a hiding bang tah a hawmzah thei talou in tahsa in nasapi a haatmawna a tuoh hi. Tam Sin nasepna khu itahsa sung a nasem lah a poimaw pen khat ahi. Zu khu mihing that tam pen khat ahi: Tam bang in zu in mihing te a thadan aki sui hi. America ah kumteng in mi 27,000 a kithat ua, tamte khu zakhat lah a 80 khu zudawn jieh ahi. AIDS natna I zau mama lai un AIDS in mikhat a tha chieng in zu in mihing 10,000 a thatman hi. Tuaban ah Cancer natna zong ahuoise mama a, aman mihing 10 a tha chieng in zu in 20,000 a thatman ta hi. Uimaw thapai in um a, zu zuate ahau semsem uhi. Natna dalna ding in Zatou (Doctor) siemten pan nasatah in ala zelzel ua, ahivang in zu zuate a pung semsem uhi. Tuaban ah zudawn te khu zu in abuoina uh a belappieh a, a za-ip sung ua patsa in a sum-lepaite uh alahpieh ban ah natna huoise tah apieh belap nalai hi.
Zu zua khu Pasian hamsiet tanna ahi: USA a Kenedy innkuan in zu azua jieh un Pasian hamsietna huoisetah atung uah a tung hi. Joseph Kenedy in President Roosevelt phalna in Scotland apat USA ah zu lalut in azua a, ang hausa ta mama hi. Ahin a innkuan un Pasian deilouna sem ahiman un, ama leh atate tung ah lawsapna chituomtuom a tung hi. Ted Kenedy, khu laisiem leh feltah ahia, USA president ding lunggul gige hinapi in tangtun zoulou in atawpsan tahi. John Kenedy zong USA president hidiing nahpi tahin ana tum a, hinanleh a tangtun masang in ana shita hi.John F.Kennedy khu USA president in hunkhat sung ang pang hi. Ahun nina ah zong mitten dei mama uh hinapi in November 23, 1963 in Texas khopi a giloute khut ah kaplia in a umta hi. Robert Kenedy zong USA president ding in Primary Election a teelching ahia, teelching tahtah ahi masang in kaplup in a um kia tahi. Edward Kenedy khu USA House a Senator khat ahia, President dinmun lunggul tawntung khat ahi hi. Hinanlezong ama personal secretary nu nungah toh gari accident a tuoh ua, tua nungahnu a shi jiehin minsetah in President ahitheina ding lam-etna teng a mansuo tahi. A tapa Jr. Kennedy zong laisiem feltah hinanleh Miami beach ah nungah khat pawngsuol a ngaw a um in nahpitah in a minsie hi.

Bible in “A innvengte kung a dawn diing zu pete tung agih hi” achi khu innkuon tung ah tung hi ichi thei hi. Tualeh Bible in “Na tu bang na at ding” a chi khu tangtunna zong ahidiing hi (Gal. 6:7) Pasian guolzawl Jonathan Edwards leh Pasian sapsiet Max Jukes khanggui suina:
Jonathan Edward

1. Hah-le-suon 1394 a nei hi
2. College Principal 13 a um uhi
3. College Professor 65 a um uhi
4. Ukil 60 a um uhi
5. Laigiel minthang 32 apha uhi
6. Khantanhoi tangkoupi 200 apha uhi

Max Jukes

1. Hah-le-suon 905 a nei hi.
2. Migilou 300 a um uhi.
3. Zu ngawlvei 145 a um uhi.
4. Numei kizua 90 a um uhi.
5. Natna hoilouvei 205 a um uhi.
6. 100 sang a tamzaw te kum 10 val suangkul ah tanguh.

Tamtegel khanggui I etna kipan in Pasian thei leh theilou khanggui I mu chienthei uhi.

Thukhumsin

Zu hoiloudan leh sietnate i suizouta ua, tamte a kipan a i suotat theina diing un Joanne Rose Feldmeth in a gen lampi 12te envai:

1. Zu thahatna zou diing in eimalam ah haatna neilou i hilam kiphawh diing.
2. Ei sang a haatzaw vangletna/silbawltheina nei khat um ahilam mangngillou diing
3. I hinna leh i ngaisutna zousie vangletna neipa kung a kipumpieh diing
4. Lungsim a zauthawngna leh patauna neilou diing
5. Pasian tung leh mihing tung hileh i bawlkhiel zousie pulahngam diing
6. I chitlouna leh i hoilou na zousie ang ngaidam theina diing a Pasian kung a ki-apkhiet diing.
7. I mawnate ngaidam ahitheina diing a Pasian kung a ngaidam nget diing
8. Mi dangte tung a i bawlkhelnate lai a chiemte/giel vateh a a kilemna bawl diing
9. Ahitheilieileh tuabang mite toh eima ngel toh kilemna bawl diing
10. Silhoi maimai sawm diing, khelna inei leh ipomngam diing
11. Pasian deina imutheina diing in Pasian kung a chitahtah a thunget a ama deina bang a gamtat
diing
12. Hagaolam a piching I hichieng bou a zukhammite kung a thuhil diing. Tam thu 12te zui diing a hil diing ahi.

No comments:

Post a Comment

TAPIDAW DAWNGKOT